Monday, 29 March 2021

Proposed Pesticide Management Bill and Future of Agrochemicals

 “Legal Insights by Adv. Vijay SARDANA”


Proposed Pesticide Management Bill and Future of Agrochemicals


By:

Vijay SARDANA

PGDM (IIM, Ahmedabad), LLB, M.Sc. (Food Tech) (CFTRI), 

B.Sc. (Dairy Tech), PGD in Arbitration, Intl. Trade Laws & Alt. Dispute Resolution,

IPR (WIPO), Justice (Harvard)

Advocate, Delhi High Court

Expert of Techno-legal Matters

Independent Director on Corporate Boards


Indian Agriculture is passing through a turbulent phase due to internal and external factors. The world agriculture and food market is changing, technologies are changing, expectations of stakeholders are changing. The government of India is reviewing many of its agriculture-related policies including agri-input related policies and laws. In this article, the author will discuss the views related to agro-chemicals, also known as pesticides. 


Pesticide Management Bill and Future of Pesticides :

Before I discuss the dimensions of the new proposed law and subordinate legislation, it will be useful to have a detailed insight and information about the future of Agro-chemical use in India and global agriculture. The way the impact of climate change is predicted on food security, we should study the impact of this on various biological systems like seeds, insects behaviour etc. The role of agro-chemicals will remain crucial and may need a serious evaluation of various parameters to attract investments and technologies to address emerging issues.

The following points need serious consideration before we create a new regulatory system for agrochemicals in India.

  • We should Identify and evaluate the circumstances under which chemical pesticides may be required in future for pest management. 

  • It will be useful to determine what types of chemical products are the most appropriate for ecologically based pest management. 

  • It will also be useful to explore the most promising opportunities to increase the benefits of agrochemicals and at the same time reduce the health and environmental risks of pesticide use. 

  • What should be the role of the public sector and private sector in governance and supply of agro-chemicals like in research, product development, product testing and registration, implementation of pesticide use strategies, and public education about pesticides?

Pesticide Application and Food Security :

It is important to appreciate the use of agrochemicals in food security because it encompasses pesticide use in various stages of production systems i.e. processing, storage, and transportation of field crops, fruits, vegetables, ornamentals, fibre, fodder, forest products, livestock, and the products of aquaculture. 

In a wider sense, in modern world agriculture, the pests to be considered should also include weeds, pathogens, and vertebrate and invertebrate organisms that must normally be managed to protect crops, livestock, and urban ecosystems. Restricting the definition only to insects may create a lot of confusion and policy overlaps. 

Under the climate change situation to ensure food security, pesticide research must consider all aspects of pest control like identification of pest behaviour in the changing ecosystem, changing pest biochemistry and physiology, resistance management, impacts of pesticides on economic systems, and other relevant issues. The proposed law should encourage work and trials in these areas as well. 

A critical early challenge was to define the expected challenge and changes required. 

The policymakers should define the future of food security and agriculture in India or the next 10 and 20 years i.e. 2040 AD.  Beyond 15 to 20 years, it is difficult to predict technological innovations in a fast-changing world and their effects. For example, the invention of many pesticides and their spread and then identification of side effects and proposed restrictions for use is a classic example of how things change on the ground with emerging data and evidence. Similarly, we can see the changes in transgenic crops and their implication on climate and other ecological issues. A 20-year span is also sufficient to study the adverse unexpected effects of technology on the ground. Another example is the development and promotion of chlorinated hydrocarbons, widespread use beginning in the early 1950s culminated in regulatory restrictions in the early 1970s 

What is a pesticide?

The existing law is the Insecticide Act, the new proposed law is the Pesticide Management Bill. The term pesticide required a more precise definition and a more clear understanding. This will have a serious impact on the approval of the products, implementation of the proposed law and related subordinate regulations. Any inconsistency with biological definitions of pesticides will also become a serious loophole in the registration process. The definition of pesticide also has social aspects; public perceptions, safety considerations,  toxicity and colour related policy need detailed discussions before decisions.


Regulatory Challenges in Pesticide Registration:

According to the author, it is important to have a strict legal definition, but also including microbial pesticides, plant metabolites, and agents used in veterinary medicine to control insects, parasites and nematode pests in the livestock sector as well.

To identify circumstances in which chemical pesticides will continue to be needed in pest management will also need an assessment of the full range of agricultural pests and of the composition and deployment of chemical pesticides to control pests in various environments. It is also an impossible task to predict all scenarios because of the large volume of data and the number of analyses required to generate a credible understanding of all pesticides and their efficacy and uses. This can be ensured by making a clear and transparent registration process and also the re-evaluation process.

The potential effects of pesticides on productivity, the environment, and human health is a matter of social and political debate. The uses and potential effects of chemical pesticides and alternatives to improve pest management vary considerably among ecosystems. The proposed law should also have the potential to reduce overall risks by improving the adoption of Integrated Pest Management (IPM) approaches that optimise and minimizes the use of chemicals under diverse conditions of soils, crops, climates, and farm-management practices. 

Overall, chemical pesticides will continue to play a role in pest management for the foreseeable future, in part because the environmental compatibility of products is increasing — particularly with the growing proportion of reduced-risk pesticides being registered with the regulatory authorities. There is also a growing option of competition from safer alternatives. In many situations, the benefits of pesticide use are high relative to risks because there are no practical alternatives.

What should be the priority for Pesticide Management Regulations in India?

To determine the types of chemical products that are most appropriate for ecologically based pest management, the regulation should consider societal concerns, scientific advances, and regulatory pressures. The internal and external pressure will continue to drive some of the more hazardous products in the marketplace. With growing public pressure and scientific advances, synthetic organic insecticides traditionally associated with broad nontarget effects, potentially hazardous residues, and with exposure risks to applicators are expected to occupy a decreasing market share. Many products registered in the last few years have safer properties and smaller environmental impacts than older synthetic organic pesticides. This trend will put pressure on the regulatory changes that restricted the use of older chemicals and the technological changes will lead to competitive alternative products. 

Role of Innovations in Agrochemicals

The novel chemistry and new chemical products will have a very different genesis from traditional synthetic organic insecticides; the number and diversity of biological sources will increase, and products that originate in chemistry laboratories will be designed with particular target sites or modes of action in mind. Innovations in pesticide delivery systems (notably, in plants) promise to reduce adverse environmental impacts even further but are not expected to eliminate them. 

Innovative products may also have limitations

Many new products may also share many of the problems that have been presented by traditional synthetic organic insecticides. For example, there is no evidence that any of the new chemical and biotechnology products are completely free of the classic problems of resistance acquisition, nontarget effects, and residue exposure. 

New Tools of Pest Management in future

The role of Artificial intelligence in crop management, genetically engineered organisms, precision technology, drone-based monitoring, etc will reduce pest pressure and this may constitute a “new generation” of pest-management tools.

The experience says that genetically engineered crops that express a controlled chemical can exert a strong selection for resistance in pests. Similarly, genetically engineered crops that depend upon the concomitant use of a single chemical pesticide with a mode of action similar to that of the transgenically expressed trait could increase the development of pest resistance to the chemical. The serious debate on the adverse environmental impacts of many technologies is under serious considerations.

New Regulations may face bigger and complex challenges:

The multiple approaches and multiple modes of action to have effective mechanisms and to minimise side effects is vital, but the interplay between them may add new challenges for policymakers.

It is also fair to assume that the uses of transgenic crops will probably maintain or even increase. This will also emphasize the need for effective resistance management programs, novel genes that protect crops, chemicals with new modes of action and nonpesticide management techniques. 

Pesticides and their impact on Public health will remain a concern

There remains a need for new chemicals that are compatible with ecologically based pest management and also address the issues of applicator and worker safety. Pesticides in the human diet of the various vulnerable sections will remain a concern. The health of the applicator and worker safety will remain a concern for the regulators.

In conclusions:

The proposed Pesticide management Bill was drafted almost 15 years ago and still under discussion. It will be useful if we can have a fresh look at this proposed law and also address the issues which emerged in the last few years before getting approval from Parliament. This will help in making suitable subordinate legislation to address the needs of society will minimize controversies. 

____________________________

Do share your views on the article.

Follow this blog and on Twitter, more articles will appear shortly.



Wednesday, 24 March 2021

30% of food is unfit for Human Consumption in India, says Parliament Report

30% of food is unfit for Human Consumption in India, says Parliament Report

Why Standing Committee of Parliament is not demanding disclosure of the names?

By:

Vijay SARDANA

Standing Committee Report on Food and Consumer Affairs says around 30% of food in India do not conform to quality norms. It means people in India are eating garbage. 

According to food science, unsafe food is garbage.

Who is consuming these unsafe food products are why?

1. According to the provided data on page 15 of the report, it is very clear that food supplies in India are not reliable. 30% of food is unsafe in India.

2. this 30% of products are those, who are outside the corruption network of food inspectors. Equal or more number of samples must be removed by taking bribe. Ask any food industry company, you will know the level of corruption. 

3. If FSSAI management is so honest and transparent in function wh they do not disclose the names of the companies and products found adulterated and unsafe. Why they are hiding from consumers. Once they have convicted them and collected the fine, why they are hiding the names from the consumers and pubic at large? Place the whole list on the website under various classifications of fines.

4. When the USA and Europe are disclosing the names of the suppliers sending defective products to them from India and the problem with the products, why FSSAi is trying to hind the criminals. Whose agenda they are serving?

My request to the Members of Parliament and Members of Standing Committees is to seek the complete list of the criminals who are convinced under the FSSAI Act and make the list public. 

This will have two benefits:

1. Public will avoid companies selling unsafe products. As long as products are in the market, due to ignorance about the safety status, consumers will continue to buy unsafe products and criminals will continue to make money from unsafe product sales. To date, not a single company has ever used the "Product Recall clause under the FSSAI Act". It means adulteration is deliberate to maximize profit. FSSAI is also trying to protect them by not disclosing the names of these criminals and offenders of the law. In place of protecting public health by sharing information with the public, the regulator is hiding the criminals by not sharing their names? What a shame

2. Honest players will get good space in the market to sell good products to consumers.

Request:

Unless there is transparency in the system starting from sample collection, laboratory analysis and display of the offenders under the law, the corruption will continue and the public will continue to suffer. 

Farmers are suffering because adulteration suppresses the farmers' price.

The investment is suffering because the honest company cannot operate in a corrupt environment. That is why the required investment is not comping into the food processing sector.

Consumers suffer because they become sick and unable to perform and their economic condition deteriorates. 80% of disease are due to bad food and bad water, that is why our hospitals are flooded with patients. Have you noticed, why during Covid lockdown, the hospital rush was less because adulterated food was less sold in markets and restaurants? People were eating at home and having comparatively safer food at home.

The country suffers because no one will trust the bad supplier in the world market. Buyer will aak if India cannot feed good food to her own citizens, how they can feed us, so avoid India.

Who is benefitting?

Corrupt inspectors, corrupt officials, corrupt food laboratory staff and their patrons. 

I request the people of India: 

After the Police corruption target of Rs.100 Crores in Mumbai, also study corruption in the Food Safety department. Ask the same restaurants and food suppliers who all take money from them, other than the police, you will know the bigger agenda.

Appeal to all of you:

Why FSSAI is not disclosing the names of the companies on the website who are convicted of selling unsafe and adulterated food to consumers? This will help consumers avoiding bad foods and bad brands and bad companies. 

Citizens must share this post with PMO and your MPs and MLAs on social media if this demand is logical and correct. 

This effort is to save you, your family & well-wishers from unsafe & adulterated foods.

Take Care, Eat Safe, Eat Healthy.

Wednesday, 10 March 2021

70 เคตเคฐ्เคทों เคคเค•, เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•ी เค…เคจเคฆेเค–ी เค•ी เค—เคˆ เค”เคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा เค—เคฏा

 70 เคตเคฐ्เคทों เคคเค• เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•ी เค…เคจเคฆेเค–ी เค•ी เค—เคˆ เค”เคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा เค—เคฏा


เคตिเคœเคฏ เคธเคฐเคฆाเคจा
เค…เคงिเคตเค•्เคคा, เคฆिเคฒ्เคฒी เค‰เคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ
เค•ृเคทि เคต्เคฏเคตเคธाเคฏ เคชเคฐ เคคเค•เคจीเค•ी-เค•ाเคจूเคจी เคตिเคถेเคทเคœ्เคž


เคธंเคตिเคงाเคจ เคฎें เคชเคฐिเค•เคฒ्เคชเคจा เค•ी เค—เคˆ เคนै เค•ि เคธเคญी เคจाเค—เคฐिเค• เคธเคฎाเคจ เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค…เคชเคจे เคธ्เคตเคฏं เค•े เคชेเคถेเคตเคฐ, เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เค•ो เคคเคฏ เค•เคฐเคจे เค•ी เคธเคฎाเคจ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคนोเคจी เคšाเคนिเค। เค‡เคธเคฒिเค, เคญाเคฐเคค เค•े เคธंเคตिเคงाเคจ เคฎें 'เค•िเคธाเคจ' เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เค•ोเคˆ เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เคนै เค”เคฐ เค•्เคฏोंเค•ि เค•िเคธाเคจों เค•ो เคธเคฎाเคจ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค”เคฐ เคธเคฎाเคจ เค…เคตเคธเคฐ เคนोเคจे เคšाเคนिเค। เคฐाเคœ्เคฏ เค•िเคธी เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงाเคค्เคฎเค• เค•ाเคจूเคจ เค•ो เคฒाเค—ू เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค•ेเคตเคฒ เคเคชीเคเคฎเคธी เค•े เคคเคนเคค เคธंเคšाเคฒिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। 

เคฌเคนुเคค เคธे เคฒोเค— เคฒिเค– เคฐเคนे เคนैं เค•ि เค•ृเคทि เคเค• เคฐाเคœ्เคฏ เคตिเคทเคฏ เคนै เค‡เคธเคฒिเค เคฏे เค•ाเคจूเคจ เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคตिเคทเคฏ เคฎें เคนเคธ्เคคเค•्เคทेเคช เคนैं। เคฏเคน เคธเคฌเคธे เคฌเคก़ा เคธเคฌूเคค เคนै เค•ि เคฒोเค— เคจ เค•ेเคตเคฒ เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค…เคจเคญिเคœ्เคž เคนैं เคฌเคฒ्เค•ि เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคธเคญी เคฎूเคฒ เคคเคค्เคตों เคฏाเคจी เค•ाเคจूเคจ, เค•เคฒा, เคตिเคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เค…เคจเคญिเคœ्เคž เคนैं। 

เค†เค‡เค เคชเคนเคฒे เคธเคฎเคเคคे เคนैं เค•ि เคธंเคตिเคงाเคจ เค•्เคฏा เค•เคนเคคा เคนै เค”เคฐ เคฏे เคจเค เค•ृเคทि-เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ाเคจूเคจ เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคขांเคšे เค•े เคญीเคคเคฐ เค•्เคฏों เคนैं:

เคญाเคฐเคค เค•ा เคธंเคตिเคงाเคจ - เคญाเค— XIII: เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ  เคญाเคฐเคค เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคญीเคคเคฐ 

301. เค‡เคธ เคญाเค— เค•े เค…เคจ्เคฏ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•े เค…เคงीเคจ เคญाเคฐเคค เค•े เคชूเคฐे เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคฎुเค•्เคค เคนोंเค—े। 

302. เคธंเคธเคฆ เค•ाเคจूเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคฒเค—ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ, เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคชเคฐ เคเค• เคฐाเคœ्เคฏ เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐे เคฏा เคญाเคฐเคค เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เค•िเคธी เคญी เคนिเคธ्เคธे เค•े เคญीเคคเคฐ เคธเค•เคคी เคนै। เคœเคจเคนिเคค เคฎें เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।  (เค•ृเคชเคฏा เคง्เคฏाเคจ เคฆें, เคฏเคน เคถเค•्เคคि เคฐाเคœ्เคฏों เค•ो เคจเคนीं เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै)

304. เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 301 เคฏा เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 303 เคฎें เค•ुเค› เคญी เคนोเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ, เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคตिเคงाเคจ เค•ाเคจूเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคนो เคธเค•เคคा เคนै- 

เคฒाเค—ू (เค) เค…เคจ्เคฏ เคฐाเคœ्เคฏों [ เคฏा เค•ेंเคฆ्เคฐ เคถाเคธिเคค เคช्เคฐเคฆेเคถों] เคธे เค†เคฏाเคค เค•िเค เค—เค เคธाเคฎाเคจों เคชเคฐ, เคœो เค•ि เค‰เคธ เคฐाเคœ्เคฏ เคฎें เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคฏा เค‰เคค्เคชाเคฆिเคค เคธเคฎाเคจ เคธाเคฎाเคจ เคนैं, เค‡เคธเคฒिเค, เค‡เคธเคฒिเค เค†เคฏाเคค เค•िเค เค—เค เคธाเคฎाเคจों เค•े เคฌीเคš เคญेเคฆเคญाเคต เคจ เค•िเคฏा เคœाเค เค”เคฐ เค‡เคธเคฒिเค เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคฏा เค‰เคค्เคชाเคฆिเคค เคฎाเคฒ; 

(เค–) เคต्เคฏाเคชाเคฐ, เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคฏा เคธंเคญोเค— เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคชเคฐ เคฏा เค‰เคธ เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เคญीเคคเคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค‰เคšिเคค เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคฒเค—ाเค เคœाเคं, เคœैเคธा เค•ि เคœเคจเคนिเคค เคฎें เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนो เคธเค•เคคा เคนै: เคฌเคถเคฐ्เคคे เค•ि เค–ंเคก (เค–) เค•े เคช्เคฐเคฏोเคœเคจों เค•े เคฒिเค เคเค• เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคตिเคงाเคจเคฎंเคกเคฒ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค•े เคชिเค›เคฒे เค…เคจुเคฎोเคฆเคจ เค•े เคฌिเคจा เค•ोเคˆ เคตिเคงेเคฏเค• เคฏा เคธंเคถोเคงเคจ เคชेเคถ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा เคฏा เค‰เคธเคฎें เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐिเคค เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा।(เคญाเคฐเคค เค•े เคฎाเคจเคจीเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคคเคจे เคฐाเคœ्เคฏ เคเคชीเคเคฎเคธी เค”เคฐ เคฐाเคœ्เคฏ เค•ाเคจूเคจों เค•ो เคฎंเคœूเคฐी เคฆी เค—เคˆ เคนै, เค‡เคธเค•ी เคœांเคš เคนोเคจी เคšाเคนिเค।)

เค†เคถा เคนै เค•ि เคฏเคน เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•े เคญीเคคเคฐ เคจเค เค•ाเคจूเคจों เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคคा เคนै। เคœो เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค”เคฐ เค‰เคค्เคชाเคฆ เค•े เคฌीเคš เค•ृเคทि เค”เคฐ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคญ्เคฐเคฎ เค•े เคฌीเคš เคญ्เคฐเคฎ เคชैเคฆा เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เค•ृเคทि เคเค• เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคนै เค”เคฐ เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เคเค• เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค‰เคค्เคชाเคฆ เคนै। เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•ो เคฐाเคœ्เคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै, เคฒेเค•िเคจ เค†เค‰เคŸเคชुเคŸ เค•ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคจเคนीं।

เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคเค• เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ: 

เคญाเคฐเคค เค•ा เคธंเคตिเคงाเคจ เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 301 เค•े เคคเคนเคค เค‰เคšिเคค เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เค”เคฐ เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคนिเคค เค•े เค…เคงीเคจ เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 301 เค•े เคคเคนเคค เคญाเคฐเคค เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•े เคญीเคคเคฐ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•ो เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคฏเคน เค‰เคฒ्เคฒेเค–เคจीเคฏ เคนै เค•ि เคญाเค— XIII (เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 301-307) เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 14 เค”เคฐ 19 เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคนै। เค•ाเคจूเคจी เคตिเคถेเคทเคœ्เคž เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เค‡เคจ เคฒेเค–ों เค•ो เค•्เคฏों เคจเคนीं เคฆेเค– เคฐเคนे เคนैं? 

เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें, APMC เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคญी เค†เคตेเคฆเค•ों เค•ो เคฒाเค‡เคธेंเคธ เคœाเคฐी เคจ เค•เคฐเคจे เค•ी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงाเคค्เคฎเค• เคช्เคฐเคฅा เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ा เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เคนै। เค•्เคฏा เคญाเคฐเคค เค•े เคฎाเคจเคจीเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคจे เคฆेเคถ เค•े เค‡เคจ เคธเคญी เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎों เค•ो เคฎंเคœूเคฐी เคฆी เคนै? เคฏเคฆि เคนाँ, เคคो เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐों เค•ो เคœเคจเคคा เค•े เคฒिเค เคฎाเคจเคจीเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค•े เค‡เคจ เคชूเคฐ्เคต เคธเคนเคฎเคคि เคชเคค्เคฐों เค•ो เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค

เคœเคฌ เคธंเคตिเคงाเคจ เค…เคจुเคฎเคคि เคฆेเคคा เคนै เคคो เคญाเคฐเคคीเคฏ เค–เคฐीเคฆाเคฐों เค”เคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ो เคฆेเคถ เคฎें เค•เคนीं เคญी เค…เคชเคจे เค‰เคค्เคชाเคฆों เค•ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เค•्เคฏों เคจเคนीं เคฆी เค—เคˆ? เคœเคฌ เคฆेเคถ เคฎें เค•เคนीं เคญी เคนเคฐ เคฆूเคธเคฐे เค‰เคค्เคชाเคฆ เค”เคฐ เคตเคธ्เคคु เค•ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคนै, เคคो เค•िเคธाเคจों เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เค•्เคฏों เคฒเค—ाเค เค—เค? 

เค‡เคจ เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงों เค•े เคชीเค›े เคฎเค•เคธเคฆ เค•्เคฏा เคฅा; เค•िเคธी เคญी เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เค‡เคธเค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคจเคนीं เค•ी เค—เคˆ เคนै। 

เค•्เคฏा เคฏे เคเคชीเคเคฎเคธी เคเค•्เคŸ เค•िเคธाเคจों เค•े เคฒिเค เคนैं? 

เค•ृเคชเคฏा เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎों เค•ो เคชเคข़ें, เค•เคนीं เคญी เค‡เคธเค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।

เค•ृเคชเคฏा เคธเคญी เคฐाเคœ्เคฏों เค•े เคธเคญी เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎों เค•ो เคชเคข़ें. เค‡เคธเคฎें เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เคซเคธเคฒ เค•े เคฒिเค เคชाเคฐिเคถ्เคฐเคฎिเค• เคฎूเคฒ्เคฏ เค•ा เค•ोเคˆ เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เคนै।

เคซिเคฐ เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•िเคจ เคฌाเคคों เค•ा เคนै เค†เค‡เค เคฆेเค–เคคे เคนैं:  

1. เคฌाเคœाเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐों เค”เคฐ เคฌाเคœाเคฐों เคฎें เค•ृเคทि เค”เคฐ เค•ुเค› เค…เคจ्เคฏ เค‰เคค्เคชाเคฆों เค•े เคตिเคชเคฃเคจ เค•ो เคตिเคจिเคฏเคฎिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค -  เค•्เคฏा เค”เคฐ เค•िเคธเค•े เคฒिเค เคฒाเคญ เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค”เคฐ เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।

2. เคฌाเคœाเคฐ เคธเคฎिเคคिเคฏों เค•ो เคถเค•्เคคिเคฏां เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจा - เค‡เคจ เคธเคฎिเคคिเคฏों เคฎें เค›ोเคŸे เค•िเคธाเคจों เค•े เคชाเคธ เคฌเคนुเคฎเคค เค•्เคฏों เคจเคนीं เคนै, เค‡เคจ เคธเคฎिเคคिเคฏों เคฎें เค‰เคจ เคฒोเค—ों เค•ा เคตเคฐ्เคšเคธ्เคต เคนै เคœो เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं।

3. เคเค• เคฌाเคœाเคฐ เคจिเคงि เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•े เคฒिเค เคฌाเคœाเคฐ เคธเคฎिเคคिเคฏों เค•े เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ - เคซंเคก เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค”เคฐ เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै)

เคเคชीเคเคฎเคธी เคธिเคธ्เคŸเคฎ เคฎें เค•िเคธाเคจों เค•ा เคนเคฎेเคถा เคถोเคทเคฃ เค•्เคฏों เค•िเคฏा เคœाเคเค—ा?

เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ: เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เค•เคนीं เคญी เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै เค•ि เค•เคฎीเคถเคจ เคเคœेंเคŸों เค•ा เค•िเคธाเคจों เค•े เคธाเคฅ เคนिเคคों เค•ा เคŸเค•เคฐाเคต เคจเคนीं เคนोเค—ा। เคฏเคน เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจा เคนै เค•ि เค•िเคธाเคจों เค•ो เค‰เคšिเคค เค”เคฐ เคชाเคฐिเคถ्เคฐเคฎिเค• เคฎूเคฒ्เคฏ เคฎिเคฒเคจा เคšाเคนिเค เค‡เคธเค•ा เค•เคนीं เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคจเคนीं เคนै । 

เค•เคฎीเคถเคจ เคเคœेंเคŸ เค•ाเคฐ्เคŸेเคฒ เคตिเค•เคธिเคค เค•เคฐेंเค—े เค”เคฐ เค•ीเคฎเคคों เค•ो เคฆเคฌाเคंเค—े। เคถेเคฏเคฐ เคฌाเคœाเคฐों เค•ी เคคเคฐเคน, เคฌ्เคฐोเค•เคฐों เค•ो เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฏा เคฌाเคœाเคฐ เค•े เคธाเคฎเคจे เคšเคฒเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคจเคนीं เคนै, เคฏเคน เคเคชीเคเคฎเคธी เคฎें เคฏเคน เค…เคจुเคฎเคคि เคนै เค”เคฐ เคนो เคฐเคนा เคนै। เคนिเคคों เค•े เคŸเค•เคฐाเคต เค•ो เคฐोเค•เคจे เค•े เคฒिเค เคเคชीเคเคฎเคธी เค•ाเคจूเคจ เคฎें เคเคธा เค•ोเคˆ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคจเคนीं เคนै। เคเคชीเคเคฎเคธी เคคเค•เคจीเค•ी เคฐूเคช เคธे เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เค‰เคชเคญोเค•्เคคाเค“ं เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เค•ाเคจूเคจी เคฐूเคช เคธे เค•ाเคฐ्เคŸेเคฒाเค‡เคœ़्เคก เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै, เค•्เคฏोंเค•ि เคเคชीเคเคฎเคธी เค•ो เคฒाเค‡เคธेंเคธ เคงाเคฐเค•ों เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคฌंเคงिเคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคœिเคจเค•े เคชाเคธ เคช्เคฐเคคिเคธ्เคชเคฐ्เคงा เค•ो เคฐोเค•เคจे เคฎें เคนिเคคों เค•ा เคŸเค•เคฐाเคต เคนोเคคा เคนै। เคจिเคท्เคชเค•्เคท เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ोเคˆ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคจिเค•ाเคฏ เคฏा เคจिเคฏाเคฎเค• เคจเคนीं เคนै। เค‡เคธเค•ा เคฎเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคเคชीเคเคฎเคธी เคฌाเคœाเคฐों เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เค‰เคชเคญोเค•्เคคाเค“ं เค•े เคฒिเค เคจเคนीं เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคเคชीเคเคฎเคธी เค•े เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคฎें เค‰เคจเค•ा เค•ोเคˆ เค•เคนเคจा เคจเคนीं เคนै। 

เค•्เคฏों เคเคชीเคเคฎเคธी เคฎें เคฎौเคœूเคฆा เค•ृเคทि เคตिเคชเคฃเคจ เคจिเคฏเคฎ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค•िเคธाเคจों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคนैं ?

เคญाเคฐเคค เคจे เคกเคฌ्เคฒ्เคฏूเคŸीเค“ เคฏाเคจीเคเค• เคธเคฆเคธ्เคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคเค• เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เค”เคฐ เคจिเคท्เคชเค•्เคท เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคถाเคธเคจ เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•िเคฏा เคนै "เคตเคจ เคตเคฐ्เคฒ्เคก- เคตเคจ เคฎाเคฐ्เค•ेเคŸ" เค•े। เคกเคฌ्เคฒ्เคฏूเคŸीเค“ เคธเคฎเคौเคคों เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคตเคนी เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคฆเคฒ เค•्เคฏों เคชाเคคे เคนैं เค•ि เคฏเคน เคญाเคฐเคค เคฎेंเคฐूเคช เคฎें เคคเคฐ्เค•เคธंเค—เคค เค”เคฐ เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคจเคนीं "เคตเคจ เค•ंเคŸ्เคฐी - เคตเคจ เคฎाเคฐ्เค•ेเคŸ" เค•े เคนै?

เคเค• เคฆेเคถ เค•े เคฐूเคช เคฎें, เคนเคฎ เคตैเคถ्เคตिเค• เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เค”เคฐ เค‰เคšिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เคธเคนเคฎเคค เคนुเค เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เคนเคฎ เคญाเคฐเคค เค•े เค•िเคธाเคจों เค•ो เคธเคฎाเคจ เคฒाเคญ เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคค्เคธुเค• เคจเคนीं เคนैं। เค•्เคฏों?  

เคœเคฌ เคนเคฎเคจे เคกเคฌ्เคฒ्เคฏूเคŸीเค“ เคชเคฐ เคนเคธ्เคคाเค•्เคทเคฐ เค•िเค เคคो เคฏเคน เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा เค•ि เคฎुเค•्เคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธเคฎृเคฆ्เคงि เคฒाเคคा เคนै। เค…เคฌ, เคนเคฎ เคญाเคฐเคค เค•े เค•िเคธाเคจों เค•ो เคธเคฎाเคจ เคฒाเคญ เค•ा เคตिเคฐोเคง เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं, เค•्เคฏों?

เคฏเคน เค—्เคฐाเคฎीเคฃ เคญाเคฐเคค เคฎें เคคीเคต्เคฐ เค—เคฐीเคฌी เค•े เคฒिเค เคธเคฌเคธे เค…เคงिเค• เค•ाเคฐเคฃों เคฎें เคธे เคเค• เคนै เคœเคนां เค•िเคธाเคจ เคฐเคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เค•เคก़ी เคฎेเคนเคจเคค เค•เคฐเคคे เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•ी เคฎेเคนเคจเคค เค•ा เค‰เคšिเคค เคนिเคธ्เคธा เค•เคญी เคจเคนीं เคฎिเคฒเคคा เคนै। เฅง เฅฏ เฅฌเฅฆ เค•े เคฆเคถเค• เค•ी เคญाเคฐเคค เค•ी เค•เคฎी เค”เคฐ เคฌंเคฆ เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคชुเคฐाเคจे เค•ाเคจूเคจों เค•े เคคเคนเคค เคฐाเคœ्เคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคฒाเค‡เคธेंเคธ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ाเคฐ्เคŸेเคฒ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธाเคจों เค•े เคถोเคทเคฃ เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆिเคฏा เค—เคฏा เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा, เคœเคนां เค•ोเคˆ เคฌुเคจिเคฏाเคฆी เคขांเคšा เคจเคนीं เคฅा เค”เคฐ เคจ เคนी เค•ोเคˆ เคฎोเคฌाเค‡เคฒ เคคเค•เคจीเค• เคฅी। เคชिเค›เคฒे 70 เคตเคฐ्เคทों เคธे, เคธเคญी เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅों เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค•िเคธाเคจ เค—เคฐीเคฌ เคฌเคจे เคฐเคนे เค”เคฐ เคธเคญी เคฌिเคšौเคฒिเค เค…เคฎीเคฐ เคนो เค—เค। เค†เคฐ्เคฅिเค• เคคंเค—ी เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•िเคธाเคจ เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे, เคฌिเคšौเคฒिเค เค…เคชเคจे เคฌเคš्เคšों เค•ो เคชเคข़เคจे เค”เคฐ เคตเคนां เคฐเคนเคจे เค•े เคฒिเค เคญेเคœ เคฐเคนे เคฅे। เคฆुเคจिเคฏा เคฌเคฆเคฒ เค—เคˆ เคนै เคฒेเค•िเคจ เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เคœाเคฐी เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคถोเคทเคฃ เค•े เคฒिเค เคฌเคจाเค เค—เค เคชुเคฐाเคจे เคเคชीเคเคฎเคธी เค•ाเคจूเคจ เคฒाเค—ू เคนैं। เคฎौเคœूเคฆा เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคœाเคฐी เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเค เค”เคšिเคค्เคฏ เค•ी เค•ोเคˆ เคฐाเคถि เคจเคนीं เคนै। 

เคญाเคฐเคค เคฎें, เค†เคฏाเคคिเคค เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•ा เค†เคจंเคฆ เคฒेเคคे เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค•िเคธाเคจों เค•ी เค‰เคชเคœ เค•ो เคเคชीเคเคฎเคธी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงों เคธे เค—ुเคœเคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै, เค•्เคฏों?

เคฌिเคจा เค•िเคธी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เค•े เค†เคฏाเคคिเคค เค—ेเคนूं, เคšाเคตเคฒ เค”เคฐ เคฆाเคฒों เค•ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค•िเคธाเคจों เค•े เค—ेเคนूं, เคšाเคตเคฒ เค”เคฐ เคฆाเคฒों เค•ो เคชुเคฐाเคจी เค”เคฐ เคถोเคทเค• เคเคชीเคเคฎเคธी เคฎंเคกी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎाเคฐ्เค— เคธे เค—ुเคœเคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै, เค•्เคฏों? เค•्เคฏा เคฏเคน เคคाเคฐ्เค•िเค• เคนै?

เคตिเคถ्เคต เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธंเค—เค เคจ เค•े เคถाเคธเคจ เคจे เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐों เค•े เคฌीเคš เคฌाเคงाเค“ं เค•े เคฌिเคจा เคฎुเค•्เคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ / เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ी เคเค• เคธुเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•ी เคนै। เคญाเคฐเคค เค‡เคธ เคธंเคงि เค•ा เคเค• เคธंเคธ्เคฅाเคชเค• เคธเคฆเคธ्เคฏ เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคœเคฌ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค•िเคธाเคจों เค•ी เคฌाเคค เค†เคคी เคนै, เคคो เคนเคฎ เค‰เคจ्เคนें เคธเคฎाเคจ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เค”เคฐ เค‰เคšिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคจเคนीं เค•เคฐเคคे เคนैं।

เคตिเคถ्เคต เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธंเค—เค เคจ เค•े เคธเคฎเคौเคคों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เคญाเคฐเคค เคฎें เคค्เคฐाเคธเคฆी เค†เคฏाเคคिเคค เค•ृเคทि เค‰เคชเคœ เคนै, เคœो เคฌिเคจा เค•िเคธी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เค•े เคญाเคฐเคค เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคšเคฒ เคธเค•เคคी เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เค•िเคธाเคจों เค•ी เค•ृเคทि เค‰เคชเคœ เคญाเคฐเคค เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคจเคนीं เคšเคฒ เคธเค•เคคी। เคฏเคน เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคเค• เค…เคจूเค ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै เคœเคนां เคญाเคฐเคค เคฎें เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐें เค…เคชเคจे เคธ्เคตเคฏं เค•े เค‰เคค्เคชाเคฆों เค”เคฐ เค†เคฏाเคคिเคค เค‰เคค्เคชाเคฆों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคเค• เคธเคฎเคธ्เคฏा เคชैเคฆा เค•เคฐ เคฐเคนी เคนैं।

เคฏเคน เคฒेเคจ-เคฆेเคจ เค•ी เคฒाเค—เคค เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค”เคฐ เคจिเคตेเคถ เค”เคฐ เคฐोเคœเค—ाเคฐ เคธृเคœเคจ เค•े เคฒिเค เค•ाเคจूเคจी เคฌाเคงाเคं เคชैเคฆा เค•เคฐเค•े เคญाเคฐเคคीเคฏ เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เค…เค•्เคทเคฎ เคฌเคจा เคฐเคนा เคนै। 

เคฎौเคœूเคฆा เคเคชीเคเคฎเคธी เค•ाเคจूเคจ เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เค•เคฐเคคा เคนै

เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 19 (1) (เคœी), เคจाเค—เคฐिเค•ों เคชเคฐ เค•िเคธी เคญी เคชेเคถे เคฏा เคต्เคฏाเคชाเคฐ, เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคฏा เคต्เคฏเคตเคธाเคฏ เค•ो เคšเคฒाเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคा เคนै। เคฐाเคœ्เคฏ เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎ เค•ृเคทि เค‰เคชเคœ เค•े เค–เคฐीเคฆाเคฐ เค”เคฐ เคตिเค•्เคฐेเคคा เคฆोเคจों เค•े เคฒिเค เค‡เคธ เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ा เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค•्เคฏा เคนเคฎें เค•िเคธाเคจ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคซเคธเคฒों เค•े เค–เคฐीเคฆाเคฐ เค•े เคฌीเคš เค•िเคธी เคญी เคฒेเคจเคฆेเคจ เค•ो เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงिเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค? เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ा เค…เคง्เคฏाเคฏ XIII เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงों เค•ो เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เค•ाเคจूเคจ เคญाเคฐเคค เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคนिเคธ्เคธों เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคญाเคฐเคค เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•े เคฌीเคš เคญाเคฐเคค เคฎें เคฎुเค•्เคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคฒเค—ा เคฐเคนे เคนैं। เคฐाเคœ्เคฏ เค•े เค•ाเคจूเคจों เค•ी เคตैเคงเคคा เคชเคฐ เคธเคตाเคฒ เค‰เค ाเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค। เค‡เคจ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงों เคธे เค•ौเคจ เคฒाเคญाเคจ्เคตिเคค เคนो เคฐเคนा เคนै?

เคฐाเคœ्เคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•ी เค—เคฒเคค เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคจे เคเค• เคถोเคทเคฃเค•ाเคฐी เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เคฌเคจाเคฏा: 

เค…เคจुเคš्เค›ेเคฆ 246, เค…เคจुเคธूเคšी VII เค•े เคคเคนเคค เค‰เคฒ्เคฒिเค–िเคค เคธूเคšी เคถเค•्เคคि เค•ा เคธ्เคฐोเคค เคจเคนीं เคนै। “เค‰เคœाเค—เคฐ เคช्เคฐिंเคŸ्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคฏूเคจिเคฏเคจ เค‘เคซ เค‡ंเคกिเคฏा” เค•े เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคชीเค  เคฆ्เคตाเคฐा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ, [1988 (38) ELT 535 (SC)] เคฎें เคเค• เคฎीเคฒ เค•ा เคชเคค्เคฅเคฐ เคนै। เคฌेंเคš เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค•ुเค› เคฎूเคฒเคญूเคค เคธिเคฆ्เคงांเคคों เค•ो เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎें เคฒाเคฏा เค—เคฏा เคฅा।

เคฎाเคจเคจीเคฏ เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคธिเคฆ्เคงांเคค เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•िเคฏा เคฅा: เคเค• เคตिเคงाเคฏी เคธूเคšी เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เคตिเคงाเคฏी เคถเค•्เคคि เค•े เคธ्เคฐोเคค เคจเคนीं เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เค•ेเคตเคฒ เคตिเคทเคฏ เคฏा เค•ाเคจूเคจ เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคนैं เค”เคฐ เคเค• เค‰เคฆाเคฐ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค, เคœो เคเค• เคต्เคฏाเคชเค• เค”เคฐ เค‰เคฆाเคฐ เคญाเคตเคจा เคธे เคช्เคฐेเคฐिเคค เคนै เค”เคฐ เคเค• เคฎें เคจเคนीं เคธंเค•ीเคฐ्เคฃ เคชांเคกिเคค्เคฏ เค•ा เคญाเคต। (เฅง in เคชैเคฐा)

เค†เค‡เค เค…เคฌ เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐें เค•ि เคตिเคงाเคฏी เคธूเคšिเคฏों เคฎें เค•्เคฏा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนैं:

เคนเคฎाเคฐे เคตिเคšाเคฐ เคฎें, เค‡เคจ เคตिเคงाเคฏी เคธूเคšिเคฏों เค•ो เคฌेเคนเคคเคฐ เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เค•े เคฒिเค เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคฒोเค—ों เค•े เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•ो เคฌเคข़ाเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै, เคจ เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคถเค•्เคคि เคฆेเค•เคฐ เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•เคฐเคจा เคฏा เค‰เคจเค•ी เค‰เคฆ्เคฏเคฎเคถीเคฒเคคा เคชเคฐ เคชเคฐ्เคฆा เคกाเคฒเคจा। 

> เคธंเค˜ เคธूเคšी: เคช्เคฐเคตेเคถ 42: เค…ंเคคเคฐ-เคฐाเคœ्เคฏ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ: เค•ृเคทि เค”เคฐ เคชเคถुเคงเคจ เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคเค• เคตเคธ्เคคु เคนै। เค•िเคธाเคจ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคซเคธเคฒें เค”เคฐ เคชเคถुเคงเคจ เค‰เค—ा เคฐเคนे เคนैं। เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฏเคน เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคฐ्เคคเคต्เคฏเคฌเคฆ्เคง เคนै เค•ि เคญाเคฐเคค เค•े เคญीเคคเคฐ เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เค–เคฐीเคฆाเคฐों เค•े เคฌीเคš เคฒेเคจเคฆेเคจ เค…เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงिเคค เคนो। เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เค•ाเคจूเคจ เค•ो เคธुเคตिเคงा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจी เคšाเคนिเค। เค‡เคธ เคธूเคšी เคฎें เค‡เคธ เคธंเคฌंเคง เคฎें เค•ोเคˆ เค…เคชเคตाเคฆ เคจเคนीं เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै।

> เคฐाเคœ्เคฏ เคธूเคšी: เคช्เคฐเคตेเคถ 14: เค•ृเคทि, เค•ृเคทि เคถिเค•्เคทा เค”เคฐ เค…เคจुเคธंเคงाเคจ, เค•ीเคŸों เคธे เคธुเคฐเค•्เคทा เค”เคฐ เคฌीเคฎाเคฐिเคฏों เคธे เคฌเคšाเคต เคธเคนिเคค। เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เค•ृเคทि เค•े เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคฎुเคे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค•ृเคทि เคเค• เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคนै เค”เคฐ เค•เคŸाเคˆ เคธे เคชเคนเคฒे เค•ी เค—เคคिเคตिเคงि เคคเค• เคนी เคธीเคฎिเคค เคนै। เค‡เคธเค•ा เคฎเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคซเคธเคฒ เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคกोเคฎेเคจ เคนै। เคฐाเคœ्เคฏ เค•िเคธाเคจों เค•ो เคธเคฒाเคน เคฆे เคธเค•เคคे เคนैं, เคœो เค•ृเคทि-เคœเคฒเคตाเคฏु เคตिเคšाเคฐ, เคฐोเค— เค•े เคช्เคฐเค•ोเคช, เคœเคฒ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนो, เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจों เค•े เคธंเคฐเค•्เคทเคฃ เค•े เคฒिเค, เค•िเคธ เคซเคธเคฒ เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค เคฏा เคนเคคोเคค्เคธाเคนिเคค เค•िเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค, เคฏเคน เคฐाเคœ्เคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคคเคฏ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคเค• เคฌाเคฐ เคซเคธเคฒ เคชเค• เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคน เค…เคงिเค• เค•ृเคทि เคจเคนीं เคนै। เคฏเคน เค…ंเคคเคฐ เคธเคญी เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเคจा เคšाเคนिเค। เคฎुเคे เคเค• เคฌाเคฐ เคซिเคฐ เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เคฆें: เคนเคฎ เคธเคญी เค—ेเคนूं เค–ाเคคे เคนैं เคฏा เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เค–ाเคคे เคนैं, เคนเคฎ เค•ृเคทि เคจเคนीं เค–ाเคคे เคนैं। เค‡เคธเคฒिเค เค•ाเคจूเคจ เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅों เค•े เคฒिเค เคนै, เค•ृเคทि เค•े เคฒिเค เคจเคนीं। 

เคซเคธเคฒ เค•े เคฌाเคฆ เค•ा เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคœैเคธे เค…เคจाเคœ, เคคिเคฒเคนเคจ, เคšाเคฐा, เค•เคชाเคธ, เคœूเคŸ, เค†เคฆि เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคตเคธ्เคคु เคนैं। เค•ाเคจूเคจ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ी เคธुเคตिเคงा เค•े เคฒिเค เคนै। เคฏे เคจเค เค•ाเคจूเคจ เค•ृเคทि เคจเคนीं เคนैं। เค•ृเคทि เคเค• เคตिเคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เคซเคธเคฒ เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค•ी เค•เคฒा เคนै। เคฆूเคธเคฐे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें: เคซोเคŸोเค—्เคฐाเคซी เค”เคฐ เค…เคญिเคจเคฏ เค•เคฒा เค”เคฐ เคตिเคœ्เคžाเคจ เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคธिเคจेเคฎा เคเค• เค‰เคค्เคชाเคฆ เคนै। เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคก्เคฐाเคซ्เคŸिंเค— เคŸीเคฎ เคจे เค‡เคธ เค…ंเคคเคฐ เค•ो เคฌเคนुเคค เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคธเคฎเคा, เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ृเคทि เค”เคฐ เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅों เค•े เคฆो เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคญोเคœเคจ เค•ो เค‰เคชเคญोเค— เค•े เคฒिเค เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•ी เค–ाเคฆ्เคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เคเค• เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคฆเคฏा เคชเคฐ เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคी เคนै เคœเคฌ เค…เคจ्เคฏ เคฐाเคœ्เคฏ เค•เคฎी เคฏा เคฎुเคฆ्เคฐाเคธ्เคซीเคคि เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคชीเคก़िเคค เคนैं। เค‡เคธीเคฒिเค เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅों เคธเคนिเคค เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค•ा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธंเค˜ เคธूเคšी เคฎें เคฐเค–ा เค—เคฏा เคฅा।

> เคฐाเคœ्เคฏ เคธूเคšी - เคช्เคฐเคตेเคถ 28: เคฌाเคœाเคฐ เค”เคฐ เคฎेเคฒे: เคฏเคน เคธเคš เคนै เค•ि เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐों เค•ो เค‡เคจ เคกोเคฎेเคจ เคฎें เค•ाเคจूเคจ เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा เคฌเคจाเคจे เค•ी เค…เคจुเคฎเคคि เคนै। เคฐाเคœ्เคฏों เค•ो เคฎंเคกिเคฏां, เคฎेเคฒे เค”เคฐ เคฌाเคœाเคฐ เคฌเคจाเคจे เคฆें เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค…เคชเคจी เคฐाเคœ्เคฏ เคธंเคชเคค्เคคि เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคฌंเคงिเคค เค•เคฐें। เคฏเคฆि เคตे เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เคต्เคฏाเคชाเคฐिเคฏों เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฏोเค—ी เค”เคฐ เคฒाเคญเค•ाเคฐी เคนैं, เคคो เคตे เค‰เคจเค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐेंเค—े। เคฏเคฆि เคตे เคจเคนीं เคนैं, เคคो เคฐाเคœ्เคฏ เค‰เคจ्เคนें เค‰เคจเค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เคฏा เค‰เคจเค•े เคฒिเค เคญुเค—เคคाเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เคธเคฐเค•ाเคฐ เค‰เคจ เคฒोเค—ों เคธे เค‰เคชเคฏोเค—เค•เคฐ्เคคा เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคเค•เคค्เคฐ เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคนै เคœो เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจ เค‰เคชเคฏोเค—เค•เคฐ्เคคा เคšाเคฐ्เคœเคฐ्เคธ เค•ो เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं เคœो เค–เคฐाเคฌ เคธ्เคฅाเคจ เคฏा เค–เคฐाเคฌ เคฌुเคจिเคฏाเคฆी เคขांเคšे เคฏा เคจिเคท्เคชเค•्เคท เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคจुเคชเคฏुเค•्เคคเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं।  

เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค‡เคจ เคจिเคฏเคฎों เค”เคฐ เคตिเคจिเคฏเคฎों เค•ो เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•े เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒंเค˜เคจ เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เคธंเคตिเคงाเคจ เค…เคง्เคฏाเคฏ -13 เค•เคนเคคा เคนै เค•ि เคฐाเคœ्เคฏों เค•े เค•ाเคฐ्เคฏों เค•ो เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เค•ो เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงिเคค เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคฒोเค—ों เค•ी เค‰เคฆ्เคฏเคฎเคถीเคฒเคคा เค•ी เคญाเคตเคจा เค•ो เคจเคนीं เคฎाเคฐเคจा เคšाเคนिเค। เค‡เคธ เคญाเคตเคจा เค•े เค–िเคฒाเคซ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค•िเคธी เคญी เค•ाเคจूเคจ เค•ी เคธเคฎीเค•्เคทा เค•ी เคœाเคจी เคšाเคนिเค เค”เคฐ เค‰เคธे เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคนिเคค เคฎें เคšुเคจौเคคी เคฆी เคœाเคจी เคšाเคนिเค।

> เคธเคฎเคตเคฐ्เคคी เคธूเคšी: เคช्เคฐเคตेเคถ 7: เคธाเคेเคฆाเคฐी, เคเคœेंเคธी, เค—ाเคก़ी เค•े เค…เคจुเคฌंเคง เค”เคฐ เค…เคจुเคฌंเคง เค•े เค…เคจ्เคฏ เคตिเคถेเคท เคฐूเคชों เคธเคนिเคค เค…เคจुเคฌंเคง, เคฒेเค•िเคจ เค•ृเคทि เคญूเคฎि เคชเคฐ เคจเคนीं เค•ृเคทि เคตเคธ्เคคुเค“ं เค•े เค–เคฐीเคฆाเคฐ เค”เคฐ เคตिเค•्เคฐेเคคा เค•े เคฌीเคš เค…เคจुเคฌंเคง เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ाเคจूเคจ เคฌเคจा เคธเค•เคคी เคนै। เค…เคจुเคฌंเคง เคฎौเค–िเค• เคฏा เคฒिเค–िเคค เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เค…เคจुเคฌंเคง เค•ा เคฆाเคฏเคฐा เค‡เคธเคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคฆเคฒों เค•ा เค†เคชเคธी เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคนै। เคเค• เคฌाเคฐ เคซिเคฐ, เค•ृเคทि เคญूเคฎि เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคตिเคทเคฏ เคนै เค”เคฐ เค•ृเคทि เคญूเคฎि เคชเคฐ เคธंเค˜ เค•ाเคจूเคจों เค•ा เค•ोเคˆ เคฎเคคเคฒเคฌ เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เคธเคญी เค…เคซเคตाเคนें เค•ि เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เค…เคงिเคจिเคฏเคฎों เคฆ्เคตाเคฐा เค•ॉเคฐ्เคชोเคฐेเคŸ เคญूเคฎि เคชเคฐ เค•ृเคทि เคญूเคฎि เคชเคฐ เค…เคคिเค•्เคฐเคฎเคฃ เคนोเค—ा, เคถเคฐाเคฐเคคी เคช्เคฐเคšाเคฐ เค•े เค…เคฒाเคตा เค•ुเค› เคจเคนीं เคนै। 

เค•िเคธाเคจों เค•े เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคนเคฎें เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคชเคฐ เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เคชूเคฐ्เคฃ เค…เคง्เคฏाเคฏ-XIII เค•ा เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เคंเคŸ्เคฐी 33 เคฎें เคธเคฎเคตเคฐ्เคคी เคธूเคšी เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค”เคฐ เคตाเคฃिเคœ्เคฏ เคฎें เค•เคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ, เค†เคชूเคฐ्เคคि เค”เคฐ เคตिเคคเคฐเคฃ -

(เค•) เค•िเคธी เคญी เค‰เคฆ्เคฏोเค— เค•े เค‰เคค्เคชाเคฆ เคœเคนां เคธंเค˜ เคฆ्เคตाเคฐा เคเคธे เค‰เคฆ्เคฏोเค— เค•ा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ाเคจूเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคธंเคธเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เค˜ोเคทिเคค เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै, เคธाเคฐ्เคตเคœเคจिเค• เคนिเคค เคฎें เคธเคฎीเคšीเคจ เคนोเค—ा เค”เคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เค‰เคค्เคชाเคฆोंเคฐूเคช เคฎें เคเค• เคนी เคคเคฐเคน เค•े เค†เคฏाเคคिเคค เคฎाเคฒ

(เคฌी) เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅों เค•े, เค–ाเคฆ्เคฏ เคคिเคฒเคนเคจ เค”เคฐ เคคेเคฒเคคिเคฒเคนเคจ

(เคธी) เคฎเคตेเคถिเคฏों เค•े เคšाเคฐे เคธเคนिเคค,เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค

(เคกी) เค•เคš्เคšे เค•เคชाเคธ, เคšाเคนे เคฆाเคจेเคฆाเคฐ เคนो เคฏा เคจเคนीं เค”เคฐ เค•เคชाเคธ เคธเคนिเคค; เค”เคฐ

(j) เค•เคš्เคšा เคœूเคŸ।

เค–ेเคคों เคธे เคธเคญी เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคถ्เคฐेเคฃिเคฏों เคฎें เค†เคंเค—े। เค‡เคธเคฒिเค, เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ो เค‡เคธ เคธंเคฌंเคง เคฎें เค•ाเคจूเคจ เคฌเคจाเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฆेเคคा เคนै।

เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เคคเคนเคค เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคธाเคฎเคจे เค•्เคฏा เคตिเค•เคฒ्เคช เคนैं?

เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคตिเค•ाเคธ เคธเคนिเคค เคญाเคฐเคค เค•े เคฒोเค—ों เค•े เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•े เคนिเคค เคฎें, เค•ेंเคฆ्เคฐ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคนเคฎेเคถा เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•े เคคเคนเคค เคเค• เค•ाเคจूเคจ เคฌเคจा เคธเค•เคคी เคนै, เคเคชीเคเคฎเคธी เค…เคงिเคจिเคฏเคฎों เค•े เคธเคญी เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เค•ी เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคตैเคงเคคा เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•िเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค।

เคฐाเคœ्เคฏ เคธเคฐเค•ाเคฐें เคช्เคฐเคคिเคฌंเคง เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เค•े เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคฎुเค•्เคค เคฌाเคœाเคฐ เคฎें เคธुเคงाเคฐ เค•े เคฒिเค เคนเคฎेเคถा เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคนैं, เคœिเคธเคธे เคญाเคฐเคค เค•े เคจाเค—เคฐिเค•ों เค•े เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•ो เคšोเคŸ เคชเคนुंเคš เคธเค•เคคी เคนै। เค•िเคธी เคญी เคฐाเคœ्เคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคธाเคจों เค”เคฐ เค‰เคชเคญोเค•्เคคाเค“ं เค•े เคนिเคคों เคชเคฐ เคšोเคŸ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•िเคธी เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงाเคค्เคฎเค• เคช्เคฐเคฅाเค“ं เค•ा เคธเคญी เคฆ्เคตाเคฐा เคตिเคฐोเคง เค•िเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค। เคฏเคน เคญाเคฐเคค เค•े เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคญाเคตเคจा เค•े เคญी เค–िเคฒाเคซ เคนै। 

เคชाเค เค•ों เค•ो เคฏเคน เคญी เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคตिเคงिเคฏों เคฏा เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏाเค“ं เค•े เคฒिเค เค•ाเคจूเคจ เค•ृเคทि เค”เคฐ เค•ृเคทि-เคตเคธ्เคคुเค“ं เค”เคฐ เคคैเคฏाเคฐ เคฎाเคฒ เคฎें เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เคฒिเค เคตिเคญिเคจ्เคจ เค•ाเคจूเคจ เคนैं। เค†เคชเค•े เคชाเคธ เคเค• เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เค‰เคค्เคชाเคฆ เคฌเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคกेเคฏเคฐी เค•ाเคฐเค–ाเคจा เคšเคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคถ्เคฐเคฎ เค•ाเคจूเคจ, เคฌिเคœเคฒी เค•ाเคจूเคจ, เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃ เค•ाเคจूเคจ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เค†เคช เค•ाเคฐเค–ाเคจे เค•े เคฆूเคง เค•े เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เคชเคฐ เคธเคฎाเคจ เค•ाเคจूเคจ เคฒाเค—ू เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे। เคฆूเคง เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคฎें เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ी เคธुเคตिเคงा เค•े เคฒिเค เค…เคฒเค— เค•ाเคจूเคจ เคนोंเค—े। 

เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค: เคœเคฌ เคธंเคฆेเคน เคนोเคคा เคนै, เคคो เคนเคฎेเคถा เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–ें, เคนเคฎ เคœो เค–ाเคคे เคนैं เคตเคน เค–ाเคฆ्เคฏ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เคนै เค”เคฐ เค•ृเคทि เคจเคนीं। เคคเคฐ्เค• เค•ा เค…เคตैเคง เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•เคญी เคญी เคคाเคฐ्เค•िเค• เคถाเคธเคจ เค•ो เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เคจเคนीं เค•เคฐेเค—ा। 

เค‡เคธ เคญ्เคฐเคฎ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เค—เคฒเคค เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคนुเคˆ, เคฏเคนां เคคเค• ​​เค•ि เค•ाเคจूเคจी เคตिเคถेเคทเคœ्เคžों เคฆ्เคตाเคฐा เคญी เคฏเคน เคฌเคนुเคค เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เค”เคฐ 70 เคตเคฐ्เคทों เคคเค• เค•िเคธाเคจों เค•ा เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा เค—เคฏा। เคฏे เคจเค เค•ृเคทि เค‰เคค्เคชाเคฆ เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ाเคจूเคจ เค•िเคธाเคจों เค•ो เค•ाเคฐ्เคŸेเคฒों เคธे เคฎुเค•्เคค เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคฎुเค•्เคค เคฌाเคœाเคฐ เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคชเคนเคฒा เค—ंเคญीเคฐ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै। 

เค•िเคธाเคจों เค•ा เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•ेเคตเคฒ เคคเคญी เคธंเคญเคต เคนै เคœเคฌ เคตे เค‰เคชเคญोเค•्เคคाเค“ं เค•े เคธाเคฅ เคฏा เคคो เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เคฐूเคช เคธे เคฏा เคธाเคฎूเคนिเค• เคฐूเคช เคธे, เคฌिเคจा เค•िเคธी เคฌिเคšौเคฒिเค เค”เคฐ เคต्เคฏाเคชाเคฐ-เคช्เคฐเคคिเคฌंเคงเค• เค•ाเคจूเคจों เค•े เคธीเคงे เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•เคฐเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆेंเค—े। 

เคคीเคจों เค•ृเคทि เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ाเคจूเคจ เค•िเคธाเคจों  เค•े เคฎूเคฒ เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•เคฐเคคे เคนैं. เคฏเคนी เคญाเคฐเคค เค•ा เคธंเคตिเคงाเคจ เคญी เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนिเคค เค•เคฐเคคा เคนै।

เค•ृเคชเคฏा เคธ्เคชเคท्เคŸीเค•เคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจे เคช्เคฐเคถ्เคจ เคญेเคœเคจे เคฎें เคธंเค•ोเคš เคจ เค•เคฐें। 

เคŸ्เคตिเคŸเคฐ เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เคธाเคा เค•เคฐें: @vijaysardana


Differences between Law and Act

  Differences between Law and Act By: Adv. Vijay Sardana Law  Act The law is an outcome of the Act. A law is defined as an assemblage or col...